Το Μαυρολιθάρι είναι ορεινό χωριό της Φωκίδας. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.140 μέτρων στις πλαγιές της Οίτης και αποτελεί έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς της Ελλάδας. Το χωριό αποτελούσε πρωτεύουσα του δήμου Καλλιέων και ο πληθυσμός του σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 575 κάτοικοι. Πλέον ανήκει στο νέο Δήμο Δελφών.

Κατά την Τουρκοκρατία, το χωριό ήταν έδρα αρματολών και κλεφτών (αποτέλεσε πατρίδα του αρματολού Βλαχαρμάτα). Το Μαυρολιθάρι κάηκε κατά την διάρκεια της Κατοχής από τους Γερμανούς.

Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ
Οι τρεις ιστορίες….

Η παράδοση λέει ότι υπήρχαν κάποτε τρεις οικισμοί στις τοποθεσίες Λούστρες, Αη-Δημήτρης και Κονάκια. Μεγάλο κακό έγινε τότε. Ίσως τους κυνηγούσαν οι Τούρκοι και έπρεπε να κρυφτούν σε άλλο σημείο.

Ίσως όμως ο καταστροφικός σεισμός του 1755 να τους ανάγκασε να φύγουν μαζικά από τα τρία σημεία που ζούσαν για χρόνια. Γύρισαν, έψαξαν και τελικά αποφάσισαν να μείνουν στο σημερινό χωριό καθώς ο τόπος εκεί έχει πολλά νερά. Στην πορεία τους όμως, κάθισαν για λίγο στην περιοχή της Καρυάς, κοντά στα δύο τεράστια μαύρα κοτρώνια, στα δύο μαύρα λιθάρια. Από αυτά τα κοτρώνια πήρε το όνομά του το χωριό.

Μια τρίτη ιστορία λέει ότι ένας οικισμός είχε εγκατασταθεί στην τοποθεσία του Αγίου Ιωάννη. Ένας τσοπάνης έβοσκε τα ζωντανά στην περιοχή του σημερινού χωριού. Κάποιο ζώο επέστρεψε με βρεγμένο μουσούδι και τότε ο βοσκός κατάλαβε ότι εκεί κοντά υπήρχαν νερά. Ψάχνοντας, βρήκε έναν τεράστιο βάλτο και κατάφυτη τη γύρω περιοχή. Ο οικισμός σύντομα εγκαταστάθηκε εκεί. Γύρω από τον μεγάλο βάλτο που με τα χρόνια έγινε η πλατεία του χωριού με τον αιωνόβιο πλάτανο, που συχνά ακούγεται ότι τον φύτεψε ο πρώτος κάτοικος και παπάς του χωριού ο επονομαζόμενος Κόρακας.

Ιστορίες και θρύλοι; Μύθοι και παραμύθια; Το βέβαιο είναι, ότι οι ρίζες του μικρού αυτού χωριού χάνονται στους περασμένους αιώνες.

 Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ

Να επισημανθεί πως για την ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου συναντήθηκαν και έδωσαν τα χέρια τους κάτω από τον ίσκιο του Πλατάνου της Πλατείας Μαυρολιθάρι οι δύο Αρχηγοί της Ναπολέων Ζέρβας και Άρης Βελουχιώτης. Κάτω από τον ιστορικό Πλάτανο όρκισαν τα παλληκάρια τους, σχεδίασαν και αποφάσισαν τελικά στο Μαυρολιθάρι την επιχείρηση αυτή.

Παράλληλα, ο αιωνόβιος Πλάτανος του Μαυρολιθαρίου αποτελεί ιστορικό μνημείο αναφοράς καθώς σύμφωνα με τα «απομνημονεύματα του Στρατηγού Μακρυγιάννη» συνδέεται με το πέρασμα από το Μαυρολιθάρι του Μακρυγιάννη, του Οδυσσέα Ανδρούτσου,του Πανουργιά, του Γκούρα,του Δυοβουνιώτη, του Καλτσοδήμου και άλλων ηρώων του 1821.
Τον Αύγουστο του 2012, μετά από πρωτοβουλία του κ. Καραχάλιου, ο Πλάτανος του Μαυρολιθαρίου, ανακηρύχθηκε Μνημείο Φύσης και Ιστορίας.